سعید فلاح فر- در میان «موضوع» و «نگاه» در اثر هنری، کفه اصالت به سویه نگاه هنری سنگینی می کند. اثر هنری همیشه از موضوع، به سمت و به نفع جهانی فراتر، عبور می کند.
هنرمندان جوان تر ممکن است به شدت تحت تاثیر موضوعات بکر باشند. این هنرمندان دائم در تلاش هستند تا هنر خود را به سمت اشیاء و مناظر و اتفاقاتی متمرکز کنند که دیگران کمتر به آن پرداخته اند و یا برای مخاطب تازگی و اعجاب بیشتری دارد. این تلقی آن چنان قدرتمند است که می تواند ابژه (مشاهده شونده) را به «عنوان» و «اتیکت» شاخص اثر هنری تبدیل کرده یا به اولین واکنش کلامی مخاطب رسوخ کند. در این صورت ارزش اثر هنری به ثبت فنی یک موضوع مشخص تنزل پیدا خواهد کرد.
در مقابل هنرمندانی هستند که موضوع برایشان بهانه ای است تا نگاه و جهان بینی و تجربه زیستی و احساسات و… خود را در اثر هنری به نمایش بگذارند. این هنرمندان در جایگاه سوژه (مشاهده کننده)؛ به وقایع و اشیاء و موضوعات می پردازند. آثار این هنرمندان در تکریم یا ثبت موضوعات بکر یا شگفت انگیز خلق نمی شوند. بلکه بستری هستند برای بروز هنرمند.
پیدا کردن موضوع برای اثر هنری نوعی جستجوی بیرونی است اما تفسیر هنرمندانه مشهودات بیننده، حاصل فائق آمدن بر پیچیدگی های ذهنی و دغدغه های ذاتی هنرمند در درک و بیان جهان بیرونی و درونی است. اغلب موضوعات و تکنیک های اجرایی امکان تکرار دارند اما نگاه، زبان و شخصیت هر هنرمندی، منحصر به فرد و تکرارناپذیر است.
عده ای ممکن است سه پایه و بوم نقاشی یا دوربین عکاسی خود را ـ حتی در هیات یک کاشف ـ به صعب العبورترین مناطق جغرافیایی یا مناطق فرهنگی دوردست ببرند و به عکس عده ای ساده ترین اشیاء آتلیه گرم و نرم و راحت خود را به موضوع نقاشی یا عکس تبدیل می کنند. از منظر ارزش های هنری؛ هیچکدام تا این مرحله حائز امتیاز و برتری به آن دیگری نیستند. تنها زمانی می توان به بررسی ارزش های هنری آثار تولید شده پرداخت که نگاه شخصی و معناداری از هنرمند در اثر هنری بروز کند. به تعبیری؛ دشواری دسترسی به یک موضوع، دیریابی یا بکر بودن آن برای هنرمند یا مخاطب، به تنهایی معیاری برای ارزشگذاری اثر هنری نیست. اما به یقین می توان گفت؛ چنانچه «موضوع اثر» نسبت به «بیان هنرمند» اهمیت بیشتری پیدا کند، به همان میزان ارزش اثر از «هنر» فاصله می‌گیرد.
در یک مثال عامیانه می توان گفت؛ تفاوتی ماهوی قابل تاملی هست بین یک گل زیبا و کمیاب در اثر در مقایسه با نگاه هنرمندانه به یک گل، اگرچه معمولی و در دسترش باشد. شرایط اگر منجر به جملاتی مثل؛ «برنامه، نمایشگاه نقاشی از منظره های ماسال و کویر یا پنجره های کهنه یا عروسی عشایر یا طبیعت بی جان و… بود»، «چقدر آبشار یا بنای زیبایی، اینجا کجاست؟» و… باشد به این معنی است که حضور و نگاه هنرمندانه صاحب اثر، ارزشی کمتر از موضوع دارد.
در واقع اولویت و اهمیت چیستی، چرایی و چگونگی یک اثر هنری می تواند تکلیف ارزش های هنری آن را معین کند. شاید به قدر تنوع و تعدد آثار هنری بتوان برای این مبحث مدارج تفاوت و تفاوت مدارج، مثال واقعی و حتی مشهور ذکر کرد. اما ترجیح، پرهیز از ذکر مثال است تا مصداق ها، موجب تقلیل یا انحراف معنا نباشند.
